5/6/2015

Με την έλευση της Κρίσης, και συγκεκριμένα μετά το 2009, το φαινόμενο της ανεργίας πήρε τρομακτικές διαστάσεις. Και οι συνέπειές του απέκτησαν πολλαπλούς αποδέκτες. Όχι μόνο τους ίδιους τους ανέργους, τους οποίους ουσιαστικά εξαθλίωσε ως οικονομικές μονάδες και ως ανθρώπους, αλλά και τα συγγενικά τους πρόσωπα και την αγορά, και κατ’ επέκταση τον κρατικό προϋπολογισμό (λόγω της ανάγκης επιδομάτων) και το ΑΕΠ. Και προσπαθώντας η αγορά να προσαρμοστεί στη μειωμένη ζήτηση δημιουργεί καινούριες στρατιές ανέργων και ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται. Σήμερα η ανεργία κυμαίνεται στα απίστευτα ποσοστά του 25% έως 27%, χωρίς να διαφαίνονται στον ορίζοντα κάποια σημάδια ανάκαμψης.

Πόσο ακόμα μπορεί να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση; Υπάρχουν λύσεις; Πόσο γρήγορα μπορούμε να σπάσουμε το φαύλο κύκλο και να βγούμε από αυτόν;

Ακόμα κι αν έχουμε μία βιώσιμη διαχείριση του ελληνικού χρέους, θα χρειαστεί τουλάχιστον μία δεκαετία σοβαρών ρυθμών ανάπτυξης της τάξης του 3% έως 4%, για να μειωθούν τα ποσοστά της ανεργίας σε ελεγχόμενα μεγέθη.

Έχοντας, όμως, μπροστά μας μία αμφιλεγόμενη διαχείριση του χρέους, το οποίο από πολλούς χαρακτηρίζεται μη βιώσιμο, και το πρόβλημα της ανεργίας υπαρκτό και σε δυσθεώρητα μεγέθη, θεωρούμε αναγκαίο το μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, αλλά είναι επίσης επιτακτική ανάγκη να βρεθεί και μία βραχυπρόθεσμη λύση.

Η Ευρώπη φαίνεται να κινείται προς αυτή την κατεύθυνση, με τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης, μέσω επιδοτήσεων. Το ερώτημα είναι, όμως, αν η στόχευση είναι η σωστή. Το σημαντικότερο εργαλείο της αυτή τη στιγμή είναι το ΕΣΠΑ, με επιδοτήσεις για την κατάρτιση και εξειδίκευση των εργαζομένων και τη γενικότερη επιχειρηματική πρωτοβουλία. Είναι όμως αυτά τα δύο η λύση του προβλήματος; Χτυπάνε το πρόβλημα στη ρίζα του, στη γένεση του, ή μήπως απλά το ακουμπάνε, χωρίς να δίνουν πραγματική λύση;

Εκ του αποτελέσματος μπορούμε να πούμε ότι η κατεύθυνση των κεφαλαίων του ΕΣΠΑ είναι προβληματική. Είναι πράγματι τα προβλήματα που ταλανίζουν την ελληνική οικονομία η έλλειψη εξειδίκευσης και σωστής κατάρτισης του Έλληνα εργαζόμενου και η έλλειψη επιχειρηματικότητας; Είναι η αντιμετώπιση αυτών των δύο παραμέτρων η λύση για την έξοδο από τον οικονομικό φαύλο κύκλο που έχει εισέλθει η χώρα μας;

Μάλλον όχι. Βλέπουμε καθημερινά, ότι οι νέοι που εγκαταλείπουν τη χώρα μας αναζητώντας εργασία στο εξωτερικό, είναι αρκετά καταρτισμένοι, ώστε να επιτυγχάνουν μία αξιοπρεπή θέση στην παραγωγική αλυσίδα ξένων οικονομιών. Επιπλέον, ο αριθμός των επιχειρήσεων συνολικά, είτε πρόκειται για ατομικές, είτε για νομικά πρόσωπα, μας δείχνει ότι η επιχειρηματικότητα δε λείπει από την επαγγελματική ζωή του Έλληνα. Ίσως να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

Και να προχωρήσουμε κι ένα βήμα παρακάτω: αυτή τη στιγμή περίπου 400.000 άνεργοι προέρχονται από το βιομηχανικό ή τον κατασκευαστικό κλάδο. Κι άλλοι 800.000 περίπου είναι απλώς απόφοιτοι λυκείου. Τι ποσοστό να αναμένουμε από αυτούς να προχωρήσουν σε μία δική τους επιχειρηματική δραστηριότητα, όταν, ενώ είναι μακροχρόνια άνεργοι, χρειάζονται και δικά τους κεφάλαια; Και πέρα από αυτό, πόσοι έχουν τη «δύναμη» και τις δυνατότητες να φτιάξουν, να συντηρήσουν και να μεγαλώσουν μία δική τους επιχείρηση; Μήπως, τελικά, όλη αυτή η κίνηση ωθεί μεγάλο μέρος προς την αυτοαπασχόληση, απλώς για να φανεί σε αριθμούς – προσωρινά – μία λύση στο πρόβλημα της ανεργίας;

Φυσικά πρέπει να υπάρχουν κίνητρα και επιδοτήσεις και για καλύτερη κατάρτιση και εξειδίκευση των εργαζομένων, αλλά και για ενίσχυση της επιχειρηματικότητας. Δεν πρέπει όμως να βασιζόμαστε αποκλειστικά σε αυτά, για να λύσουμε όλα τα προβλήματα.

Πρέπει πάση θυσία να στηριχτεί η υπάρχουσα οικονομία, να μπει ένα φρένο στο κλείσιμο των επιχειρήσεων. Και ο μόνος τρόπος είναι η αύξηση της ζήτησης, η τόνωση της αγοράς, προτού το φαινόμενο του αποπληθωρισμού δώσει τη χαριστική βολή.

Η εισροή των κεφαλαίων από το ΕΣΠΑ πρέπει να έχει τόσο βραχυπρόθεσμα, όσο και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Πρέπει να βοηθήσει τις υπάρχουσες επιχειρήσεις να αποκτήσουν μία στρατηγική θωράκισης και ανάπτυξής τους.

Μία θωράκιση εσωτερική, για να μπορέσουν να αποφύγουν τις εσωτερικές δυσκολίες και να αναπροσαρμοστούν στις απαιτήσεις της σύγχρονης επιχειρηματικότητας. Αλλά και εξωτερική, για να αντεπεξέλθουν στις συνεχόμενες αναταράξεις του συστήματος που προκαλεί η συνεχιζόμενη κρίση και η ύφεση, την αβεβαιότητα της καθημερινότητας και τις συνέπειές της και την έλλειψη ανταγωνιστικότητας απέναντι στις άλλες οικονομίες.

Και ανάπτυξη, που σημαίνει νέα προϊόντα, καινοτομία και εξωστρέφεια. Με λίγα λόγια επιχειρηματικότητα.

Για να ευδοκιμήσουν τα παραπάνω, ιδίως η ανάπτυξη, και συγκεκριμένα στην ελληνική οικονομία, χρειάζονται παρεμβάσεις.

Προς αυτές τις παρεμβάσεις πρέπει να στραφεί το ΕΣΠΑ και κάθε είδους επιδότηση. Είναι αναγκαίο να δημιουργηθεί πρώτιστα το κατάλληλο περιβάλλον, για να αναπτυχθεί η οικονομία μίας χώρας. Κι αυτή τη στιγμή το περιβάλλον είναι τοξικό. Ενώ η κατεύθυνση των ευρωπαϊκών πόρων απλά μία προσπάθεια, περιστασιακή και αποσπασματική, η οποία δε φέρνει τη λύση.

Κρίνεται, λοιπόν, αναγκαία μία αναδιάρθρωση των κονδυλίων του ΕΣΠΑ, μία καλύτερη στόχευση, με άμεσα ορατά αποτελέσματα (πρώτιστα για τις επιχειρήσεις), τα οποία όμως θα συνεχιστούν. Στήριξη στις υπάρχουσες επιχειρήσεις, ώθηση προς την εξωστρέφεια, δυνατότητες διάθεσης της παραγωγής τους, δημιουργία θέσεων εργασίας, αύξηση της εγχώριας ζήτησης και ξανά αύξηση της παραγωγής σε έναν αέναο κύκλο ανάπτυξης. Και για τις νέες επιχειρήσεις να δημιουργήσει ένα περιβάλλον προστασίας για την εκκίνηση, όχι μόνο με τη μορφή χρηματοδότησης ή επιδότησης, αλλά και συμβουλευτικά, να τους ωθήσει στην καινοτομία, στην υγιή επιχειρηματικότητα και άμεσα στην εξωστρέφεια, στο κερδοφόρο επιχειρηματικό μέλλον.

Επειδή όμως το ΕΣΠΑ δεν φαίνεται είναι αρκετό, για να δώσει την απαραίτητη ώθηση στην ελληνική οικονομία, πρέπει να εξεταστεί και η συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Ο συνδυασμός των δύο είναι ικανός να δώσει τη δύναμη της εκκίνησης στη στάσιμη – και παράλληλα ολοένα και συρρικνώμενη – ελληνική οικονομία.

Δεν είναι όμως τα παραπάνω αρκετά, για να δώσουν μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Κι αυτό, γιατί χωρίς αύξηση της ζήτησης, μόνο μέρος των αποτελεσμάτων θα έχει θετικό πρόσημο. Χωρίς αύξηση της ζήτησης, η εγχώρια αγορά θα συνεχίσει να νοσεί. Μία πιθανή εκκίνηση της οικονομίας δεν μπορεί να απορροφήσει ικανοποιητικό ποσοστό της υπάρχουσας ανεργίας, κι αυτό με τη σειρά του θα έχει αντίκτυπο στην όλη προσπάθεια. Χρειάζονται συνεχιζόμενες, αλληλένδετες κινήσεις, για να επιτευχθεί ένας μακροχρόνιος ρυθμός ανάπτυξης, που θα λύσει το πρόβλημα.

Ίσως η βραχυπρόθεσμη λύση να βρίσκεται στο συνδυασμό των παραπάνω κινήσεων με ένα ανανεωμένο, αναπροσαρμοσμένο και σύγχρονο New Deal. Έχοντας τα αποτελέσματα της εφαρμογής του σε πλήθος χωρών, τόσο δυτικές όσο και ανατολικές, τόσο αναπτυγμένες οικονομίες όσο και αναπτυσσόμενες, μία προσεκτική προσέγγιση θα μπορούσε να φέρει αποτελέσματα.

Το πλέον σημαντικό όμως είναι ο συνδυασμός. Μία αύξηση της ζήτησης στην αγορά, θα πρέπει να υποστηριχτεί από τον επιχειρηματικό κλάδο. Και μία άνοδος του επιχειρηματικού κλάδου θα πρέπει να υποστηρίξει τη ζήτηση. Μέχρι η οικονομία να βρει τους κανονικούς ρυθμούς της και να μη χρειάζεται εξωτερική παρέμβαση.

Καταλήγοντας, είναι κατανοητό ότι το ΕΣΠΑ δεν πρέπει να έχει αποδέκτη μόνο μία μερίδα της οικονομίας, είτε αυτή λέγεται επιχειρήσεις, είτε εργαζόμενοι, είτε ευρύτερος Δημόσιος Τομέας. Η διάθεση των κονδυλίων θα πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο και μοναδικό σκοπό να ξυπνήσει η αγορά, πρώτιστα η ελληνική, αλλά παράλληλα να υποστηριχτεί και η εξωστρέφεια. Και χωρίς στοχευμένες κινήσεις – με πολύ συγκεκριμένο σκοπό και κατανομή των κεφαλαίων – χωρίς «αλληλοβοήθεια» των εμπλεκομένων μερών σε μία μακρόχρονη πορεία, οποιαδήποτε προσπάθεια επανεκκίνησης της οικονομίας θα πέφτει στο κενό.

Χαράλαμπος Αγγελετόπουλος
Χρηματοοικονομικός Σύμβουλος