10/04/2020

Τι πήγε στραβά;

Η  ευάλωτη  ανθρώπινη φύση χαρακτηρίζεται από δυο μεγάλες βεβαιότητες, το απρόβλεπτο γεγονός και το θάνατο. Και αν και εκπαιδευόμαστε μια ζωή για να τις αντιμετωπίσουμε, όταν προκύψουν πάντα αποδεικνυόμαστε απροετοίμαστοι.

Κάπως έτσι θα μπορούσε να περιγραφεί και η παρούσα πανδημία, ως  ένα απρόβλεπτο πλην όμως αναμενόμενο γεγονός, με ιδιαίτερες συνέπειες σε παγκόσμιο επίπεδο και παράλληλες περίπλοκες οικονομικές, ανθρωπιστικές &, ψυχολογικές  προεκτάσεις που ακόμα δεν μπορούν να εκτιμηθούν σε όλη τους την έκταση.

Ένα πρώτο μεγάλο ερώτημα που τίθεται είναι τι άραγε έγινε λάθος, πώς ένα τόσο τεράστιας σημασίας γεγονός δεν προβλέφθηκε εγκαίρως. Πώς διέφυγε της προσοχής 900εκ. επιστημόνων υγείας σε όλο τον κόσμο. Πώς ο δυτικός κόσμος με την υψηλή επιστημονική & τεχνική κατάρτιση, τη συνεχή έρευνα, τα άρτια εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα πολυπληθή ερευνητικά κέντρα & εργαστήρια δεν μπόρεσε να προβλέψει μια τέτοια εξέλιξη.

Αντίστοιχα ερωτήματα τίθενται και για τα εθνικά συστήματα υγείας & τα συστήματα πρόνοιας των ανεπτυγμένων κρατών που, στην πλειονότητα, παρέχουν υψηλό επίπεδο υγειονομικών υπηρεσιών. Πώς κατέληξαν πρώτα στην παγκόσμια λίστα κρουσμάτων και θυμάτων; Για ποιό λόγο δεν κατάφεραν να προασπίσουν τη δημόσια υγεία;

Είναι, πράγματι, πολλά τα ερωτήματα που θέτει ο κοινός νους τέτοιες ώρες,  όμως είναι δύσκολο να απαντηθούν με βεβαιότητα. Η ορατότητα των πραγματικών συνθηκών είναι ακόμα περιορισμένη και χρειάζεται χρόνος για να ωριμάσουν οι απαντήσεις. Αλλά ας προσπαθήσουμε να αποτυπώσουμε κάποιες πρώτες, χρήσιμες σκέψεις.

Είναι  γεγονός  ότι η ανθρωπότητα κατά τον παρόντα αιώνα έχει εξελίξει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά βάσει των οποίων προοδεύει όπως είναι κυρίως  η παγκοσμιοποίηση, η ιδιωτική κατανάλωση και η γενικευμένη ειρήνη (δηλαδή ο περιορισμός των εθνικών διεκδικήσεων με τη χρήση ένοπλης βίας, ιδιαίτερα δε  όσον αφορά  στο δυτικό κόσμο).

Η παγκοσμιοποίηση αναπτύχθηκε ταυτόχρονα, αλλά και ως αποτέλεσμα των πρόσφατων  τεχνολογικών εξελίξεων. Οι μεγάλες τοπικές παραγωγές, οι αποτελεσματικές & φθηνές μεταφορές, η διάχυση της εικόνας & των ειδήσεων μέσα από τα τηλεοπτικά και τα κοινωνικά δίκτυα , η ανάπτυξη του διαδικτύου, η ισχυροποίηση των διεθνών νομισμάτων, η συνεχής μετακίνηση πληθυσμών και ιδεών , η αύξηση της ζήτησης καταναλωτικών αγαθών  όλα συνέτειναν στη γιγάντωση του παγκόσμιου εμπορίου, αλλά και στην αποδοχή ενός  κοινού (παγκόσμιου) τρόπου ζωής

Η διαρκώς διογκούμενη ιδιωτική κατανάλωση, παγκόσμιο πλέον φαινόμενο, είναι σε πολλές περιπτώσεις αυτοτροφοδοτούμενη και αποτελεί την κύρια δραστηριότητα πολλών εθνικών οικονομιών. Βασίζεται στην αύξηση του ατομικού εισοδήματος, του εθνικού πλούτου, της διαφήμισης και του δυτικού τρόπου ζωής, ενισχυμένη από την πληθώρα των  ποικίλων χρηματοδοτικών εργαλείων και του τραπεζικού δανεισμού λόγω του χαμηλού κόστους του χρήματος. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι η ιδιωτική κατανάλωση έχει 50πλασιαστεί σε απόλυτους αριθμούς κατά μέσο όρο την τελευταία  50ετία στον ανεπτυγμένο κόσμο και έχει 1000πλασιαστεί στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Βέβαια, η διαμόρφωση του παγκοσμίου εμπορίου και η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης δεν θα είχαν επιτευχθεί χωρίς τη συμμετοχή κρίσιμων παραγόντων όπως η πληθώρα φτηνών ενεργειακών πόρων και α΄ υλών (τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα)   και φυσικά οι πρωτόγνωρες συνθήκες ευημερίας που επικράτησαν  τα τελευταία 75 χρόνια, που οδήγησαν στην κατάργηση των εμπορικών περιορισμών, την εξωστρέφεια και την ευρύτερη συνεργασία των κρατών. Η ελεύθερη οικονομία καθιερώθηκε μετά το 1990 , με ελάχιστες εξαιρέσεις, σε παγκόσμια κλίμακα  και το βασικό της αξίωμα  περί συγκριτικού πλεονεκτήματος (εξειδίκευση σε συγκεκριμένο σημείο της  οικονομικής διαδικασίας  που προσδίδει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα), ενίσχυσε την εξάπλωση  του παγκόσμιου εμπορίου.  Όλες αυτές οι συνθήκες συνδυάστηκαν για να διαμορφώσουν αυτό που σήμερα αποκαλούμε σύγχρονο τρόπο ζωής.

Στην σημερινή  κοινωνία, ο καταναλωτής είναι πλήρως εξοικειωμένος με την παγκόσμια αγορά μέσω της διαρκούς ενημέρωσης και της ηλεκτρονικής επικοινωνίας. Τα διεθνή καταναλωτικά πρότυπα έχουν διαμορφωθεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να διαμορφώνουν παγκόσμιες τάσεις .  Έτσι λοιπόν ο παγκοσμιοποιημένος καταναλωτής  φοράει ιταλικά παπούτσια και ρούχα, χρησιμοποιεί γερμανικής τεχνολογίας ηλεκτρικές συσκευές, οδηγεί γαλλικό αυτοκίνητο,  επιλέγει ιαπωνικό ηλεκτρονικό εξοπλισμό και ίσως προτιμάει για τις  διακοπές του το Αιγαίο. Τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας και τα τηλεοπτικά κανάλια έχουν πλέον ενώσει τον κόσμο, όλα τα γεγονότα εκπέμπονται  σε ζωντανή παγκόσμια μετάδοση. Τα χρηματιστήρια αλληλοεπηρεάζονται από παράγοντες  που συμβαίνουν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά και οι αγορές χορεύουν στο ρυθμό τυχαίων αλληλένδετων εξελίξεων ανά την υφήλιο. Στο παγκόσμιο χωριό που ζούμε πλέον  «όλοι τα ξέρουν όλα και μάλιστα την ώρα που συμβαίνουν!».

Οι διασυνδέσεις του διεθνούς εμπορίου, όμως, απαιτούν  μετακινήσεις εμπορευμάτων, α΄ υλών και τεχνικών κλιμακίων για την κατασκευή ανάλογων υποδομών,  (αποθηκευτικοί χώροι, αεροδρόμια, λιμάνια ), διασπορά επενδύσεων σε παγκόσμιο επίπεδο, συμμετοχή σε διεθνείς εκθέσεις και ενημερωτικά fora, δράσεις που συντείνουν σε διαρκείς επαφές επαγγελματιών, στελεχών και επιχειρηματιών.  Αντίστοιχη κινητικότητα δημιουργεί και ο διαρκώς αυξανόμενος τουρισμός. Επίσης η συνεχής ανατροφοδότηση των κοινωνικών δικτύων προσφέρει ενημέρωση αλλά ενίοτε  διασπείρει  εμμονές, προκαταλήψεις, φοβίες και παραπληροφόρηση.

Η εμφάνιση ιών και η εξάπλωση επιδημιών αποτελούσαν μόνιμο κίνδυνο σε όλη την μακρά ιστορία της ανθρωπότητας. Ανά εποχές πληθυσμοί ολόκληρων πόλεων η και φυλές αφανίζονταν απομονωμένες, στην αχανή υφήλιο, χωρίς να γίνεται ιδιαίτερα γνωστό. Η υφήλιος τότε ήταν αρκετά μεγάλη λόγω της περιορισμένης τεχνολογίας  των μεταφορών και η επικοινωνία αδύνατη. Σήμερα ο κόσμος έχει μικρύνει υπερβολικά και ότι συμβαίνει στην μακρινή Κίνα έχει άμεσες επιπτώσεις στον υπόλοιπο κόσμο όπως οι ΗΠΑ,  η Αφρική και η Ευρώπη.

Η παγκοσμιοποίηση μας κάνει θύτες και θύματα ταυτόχρονα ανάλογα την περίσταση, δημιουργεί ευκαιρίες, αλλά σπέρνει και απειλές:  η ταχύτητα διάδοσης των επιδημιών είναι ανάλογη των ειδήσεων που ανατροφοδοτούνται στα κοινωνικά δίκτυα και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Είμαστε όλοι παντού γιατί πλέον είμαστε όλοι μαζί.

Η σημερινή κρίση πέρα από τον κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία προσφέρει όμως  και χρήσιμα διδάγματα που θα πρέπει να αναλύσουμε για να διαχειριστούμε με επιτυχία την επόμενη μέρα. Ας μην ξεχνάμε ότι όπως σε κάθε προηγούμενη κρίση, έτσι και τώρα θα προκύψουν σημαντικά οφέλη που θα πρέπει να εκμεταλλευτούμε την επόμενη μέρα.

Στο επόμενο μέρος του άρθρου, θα εξετάσουμε κάποιες σημαντικές επιπτώσεις, ίσως σωστότερα «επιδράσεις», κάποιες αρνητικές, αλλά σαφώς και κάποιες θετικές, που έφερε η πανδημία στη ζωή μας.

Η ομάδα της